استهلاك الجسد - انا وجسدي علاقات قوة واستهلاك


"حقي على جسدي" هو من الشعارات التي رفعتها وترفعها نسويات في أجزاء مختلفة من العالم على أختلاف حضاراتهن ثقافاتهن وقضاياهن. فترفعنه النساء في مناهضة ختان البنات، وفي المطالبة بتشريع الحق في الأجهاض، في مناهضة عمليات الأغتصاب خلال الحرب وفي مواجهة تطبيب الجسد وتشيئه من خلال الأنظمة الصحية المختلفة، في مناهضة القتل على خلفية الشرف وفي الأحتجاج على شرطنة الجسد وتقييد الممارسات الجسدية، ترفعه من تناصر قتل الرحمة ومن تعارض قولبة الجمال من تطالب بحق أختيار المهنة ومن تحاول التحرر من أستبداد رأس المال.

الشق الأخر لهذة الشعارات هو "جسدي ملك لي" أو "جسدي ليس بملك عام"، وكأن الحق والملكية هما امران متوافقان، وبالرغم من بديهية الأمر أو ربما كانت بديهيته هي التي أستوقفتني مستنبطة التساؤل هل هو فعلاً كذلك؟ هل جسدي هو فعلاً ملكاً لي؟ وأن كان كذلك فما هو مفهوم هذة الملكية؟

الملكية عامة، على جسدي على الأرض على كل ما أمتلك من أدوات عصرية أو غيرها تنبثق عن علاقات قوة بيني وبين الأخرين او بيني وبين ما أمتلك. شعار "ملكيتي على جسدي" جاء لينقض ملكية الأخرين عليه، وفي حالة النساء تتعدد الملكيات فتكون ملكية العائلة والزوج والمجتمع والدولة، كلهم ينمط ويأطر ويحدد ما لهذا الجسد وما عليه. والملكية بطبيعتها مل هي الا أنبثاق لعلاقات قوة بين المالك والمملوك، حيث يستطيع الأول أن يفرض سيطرته وأرادته على الثاني اولاً ويخرق منالية الاخرين له ثانياً، وان كان جزم ملكية الأخرين على جسدي هو أمر بديهي غير ان ملكيتي على جسدي ليست بديهية ابداً وعلاقات القوة بيني وبين هذا الجسد وما أفرض عليه من أهواء هي موضع للمسألة والبحث.

التيارات النسوية تختلف فيما بينها بتوجهاتها وبأفكارها بشكل جذري، فمنها من أثنى على المساواة المحافظة أي المساواة في أطار السياق الموجود ومنها من أراد المساواة مع الأصلاح، ومنها الراديكالية الجذرية التي أثنت على المساواة بالحرية بدون تمييز جنسي أو جندري أو عرقي أو عمري أو طبقي ونفت أمكانية الأصلاح في مبنى تعتمد أسسه على علاقات قوة غير متوازية. بالأضافة الى هذة التيارات هناك الدينية والقومية والماركسية وغيرها من تيارات يشتد ويحتدم النقاش بينها.

سأحاول هنا مسآءلة العلاقة مع الجسد من منظور نسوي، هل نمتلكه فعلا ام أن له من اهواء ما لا سيطرة لنا عليها؟ وأن امتلكناه فما هي هذة الملكية وما هي معانيها المفترضة؟ وكيف تظهر علاقات القوة في عملية التملك هذة وما هو الحد الفاصل بين الشرعي منها وبين المنفي والمحرم؟ وما هي أسقاطات هذة المفاهيم على الجسد العام؟

اولاً أود زعزعة المفهوم الصلب لملكية الجسد وأن اردنا غير ذلك الا أن له من أهواء ما لا سيطرة لنا عليها. فهو يمرض ويتعب ويهرم ويفاجئنا في أوجاع لم نتوقعها وغالبا لم نستعد لها، كثيراٌ منا قد يشعر يوما بخيانة الجسد حيث نود الوقوف بينما يكون مقعد، ونود النظر فيكون ضرير ونود السمع فيكون أصم، ومنا من اراد الحديث فداهمه البكم، ومن اراد الحياة فباغته الموت، ومن آمن بكونه أنثى فأذ بالجسد يفرض ذكوريته، ومن اراد الأنجاب واذ به عاقر ومن اراد الشباب واذ به هرم أو الصحة فدب به المرض. فأن شأنا او أبينا للجسد حياة خاصة به أما نحن فنحاول بأسين السيطرة عليه فنقومه ونصححه ونصلحه ونجمله ونفرض عليه اراداتنا واهوائنا أحياناً وأرادات وأهواء الاخرين أحياناً أخرى. وبنشوة الحرية نخرج مع الشعار التحرري "جسدي ملك لي" منتصرين عليه قامعين له، فأن شاء أن يكون أفطس الأنف ولم نرغب بذلك فنعدله، وان شاء أن يكون أبيضاً فنسمره أو أسمراً فنبيضه، ونجمله ونزينه أحيانا كأهوائنا وبحسب رغباتنا وأحياناً أخرى كأهواء الناظرين ورغباتهم. وحيث اننا لن نستطيع ابداً التيقن متى تكون اختياراتنا حرة نقية ومتى تكون واهمة ولا يبقى لنا غير التسليم بالأمر الواقع وهو أن تملكنا لهذا الجسد هو تملك مؤقت تحكمه علاقات قوة فأحيانا نكون الأقوى فنقهره ونجمله ونطوره واحياناً يكون الأقوى فيقهرنا ويقمعنا يمرضنا ويلزمنا الفراش أو يأخذنا الى القبر رغماً عنا.

ملكيتي لجسدي هي كملكية السيد لجسد العبد، يتحول من خلالها الجسد الى شيئ لا قيمة له غير بمقدرته على تلبية حاجات السيد الآنية حيث لا يمكنه ان يقر مصيره فمن السيد والى السيد عائدون. وعملية تحرر العبد ما هي الا عملية تجسد السيد والعبد بجسد واحد فتقودنا الى نشوة النرجسية فنآله الجسد ونسجد له، ننتجه ونتفاخر به، وبينما نهابه قد تلتبس علينا الأمور فتتحول النرجسية الى عبودية والتجميل الى تشويه، والخيار الى فريضة والممكن الى محتم والبناء الى أستهلاك وهلاك.

ملكيتي على جسدي كملكية الأخرين عليه تحتم شيئيته. في حضارة عصر تتحول فيه الأشياء الى أحادية الأستعمال (disposable)، يتحول الجسد الى جسد آني (disposable body) تحكمه ثقافة أستهلاك أعتباطية فانا السيد أهبه الى هذا والى ذاك اليوم وغدا وبعد الغد، الى من يجمله ويعتني به الى من يحرص عليه ويرعاه يهذبه ويقومه بينما خط رفيع فاصل بين التقويم والحراثة، بين التأليه والتشييئ وبين الحق على الجسد وبين تملكه!!

وكما الجسد الخاص كذلك العام نحاول بائسين تملكه وأستهلاكه كما تملكنا وأستهلكنا ما علينا من أجساد فنسقط عنه ثوب الجلالة وننزله عن عرشه ونحوله الى أشياء ومستهلكات أحادية، فآلهة الشمس باتت طاقة شمسية، وآلهة النهر مولدات كهربائية وقنوات ري وصرف مياه صحية، آلهة الأرض مستعمرات ومكبات نفايات وآلهة السماء فضائيات ومسارات طياران. اما هذا الجسد فله حياة خاصة به، بها ما لا نريد من زلازل وأعاصير وفياضانات، نريدها هادئة فتثور ونهواها ثابتة فتتقلب نودها باردة فتحتر ومثمرة فتجف وتيبس، ونودها خصبة فتبور، ونحاول بأسين السيطرة عليها، فنقومه ونصححه ونصلحه ونجمله ونفرض عليه اراداتنا واهوائنا وبهبة من السيد نعلن ملكيتنا عليه منتصرين قامعين له، فأن شاء أن يكون وعراً نسهله أو أصفر فنخضره، وان اراد أن يكون جبلاً فنكسره وان بحرا فنجزره وأن كانت مياهه حلوة نملحها وان كانت مالحة فنحليها، وأن تحجر نستخرجه ونحرقه وان كان حياً فنتخمه ونسمنه لنأكله غير ابهين بأهوائه أو رغباته فما هو الا شيء في عصر تستهلك به الأشياء.

نعلن ملكيتنا على الجسد كما أعلن المستعمر والفاتح ملكيته على مساكن الأصلانيين، ففقدت الأرض بقوة الأستبداد والمستندات، ومن عاش بها ومنها فقدها لمن سيعيش عليها ورغماً عنها حيث يعمرها ويستعمرها، وكما تسابقت خيول المهاجرين البيض لتحتل الأرض وتثبت ملكيتها عليها تتسابق خيول العرب على أناثها فتبعلها بعرف الملكية. وعبثاً نحاول التيقن من حقيقة الأختيار الحر للشيئية العبثية واهمين بحرية في عصر تسود فيه عبثية الأشياء، في عصر يستبد به السيد بجسد العبد والعبدة فلا يعرف ايُن منهم أين ينتهي الأول واين يبدأ الأخر.

ها نحن أحرار في عصر التملك والأستهلاك الأحادي، عصر تقاس به الحرية بسرعة وبوتيرة الأستهلاك عصر الأواني البلاستيكية وعصر فوضى المعلومات، عصر النفايات وعصر السرعة، عصر تستهلك فيه الأشياء وتشيء به الأجساد فتستهلك كسلع أحادية سريعة العطب، فتخلف نفايات بلاستيكية وأشلاء بشر كالنفايات. واما ما تبقى لنا من علاقة مع الجسد ما هو الا علاقة سلطوية قامعة تحت عنوان الملكية. فما الفاصل بين التجميل والتشويه وبين المتعة والبطر وبين الشهوة والشبق؟ وأذا شمل تجميل الجسد أعمال فنية ورسومات حبرية فلماذا لا يشمل سكين الجراح؟ ومن الأسئلة التي تفقد بديهيتها ماذا مع الأتجار بالأجساد وبالأعضاء؟ وعن الأتجار بالنساء والأطفال والعمال؟ وماذا عن تجميل أو تشويه الجسد الأجتماعي فنقومه ونصححه ونستأصال منه كل شاذ!!

© حقوق النشر محفوظة
نسرين مزاوي – ناشطة نسوية، محاضرة ومستشارة في مجالي التنمية المستدامة والجندر.

לאיזה פח לזרוק את התנועה הירוקה? ולאיזה את המחאה החברתית? לאיזה את ארגוני הנשים? ולאיזה את התנועה הלהט"בית?

בעוד נחגוג כולנו היום, החמישי ליוני, את היום הבינלאומי לאיכות הסביבה שציינו אותו לראשונה ב- 5.6.1972, נמשיך כולנו להתעלם מהאסון הסביבתי הכי גדול של האזור, הכיבוש, שגם הוא החל באותו יום אך חמש שנים לפני ב 5.6.1967. ביום זה חלקינו יחגוג אסון, חלקינו יאבק לתיקון וכולנו לא נשים לב ונמשיך להתעלם כאילו זה לא שם.

"64 שנים ל- 48, 45 שנים ל- 67, 30 שנים ל- 82, וכמעט שנה למחאת הצדק החברתי גם ב- 47 היו קולות דומים לאלו של וואפה, אך הם לא היו חזקים מספיק ולא הצליחו למנוע את שעטת שיירת משורייני הנציונל-קפיטליזם הישראלי. בשבת האחרונה קולה של וואפה לא נשמע מפיה, בואו נדאג שקולה ייהפך לזעקה שתעצור את השיירה האיומה הזו."

במילים אלה פתח ידיד שלי את השרשור הפיסבוקי שלו אשר התייחס לוופא טיארה שלא מצאה את דרכה לבמת המחאה החברתית. וופא, אינה מקרה יוצא דופן. בחברה הישראלית הנורמה היא ש"בני מיעוטים" לא מוצאים את דרכם לבמות המחאה המגוונות, וכדוגמת וופא את הח"כ לשעבר עיסאם מח'ול אשר לא מצא את דרכו לבמת האבל של רצח הצעירים בבר-נוער תל-אביב לפני כשלוש שנים, ועוד אחרים.

היום, שלושים שנה ליום הבינלאומי לאיכות הסביבה וכולנו ממשיכים להתעלם מהאסון הסביבתי הכי גדול של האזור, הכיבוש והגזענות. יחד עם זאת, ולמרבה האירוניה, נמשיך למחזר ולעלות על אופניים, נאבק במפגעים הסביבתים ובצל הגזענות לא ממש נטפל במפגעים אלה אלא נגלגל אותם לאלה שאנחנו פחות אוהבים; גזענות סביבתית קוראים לזה.

כיום, נתאמץ על מנת לבנות בתים ירוקים, לא מזהמים, יותר שמש ופחות חשמל. חלקינו יפגינו את כישוריהם בבנייה אקולוגית ובבנייה ירוקה וממחזרת, יעשו אקרובטיקה אדריכלית עם גלגלים ובקבוקים, והכל בכדי שנצמצם את טביעת הרגל האקולוגית שלנו. אך כיום כשמפוצצים ומפגיזים במרחק של מעט קילומטרים מפה מספר לא מעט של בניינים, תחנות כוח, תשתית ומאגרי מים, טביעת הרגל האקולוגית של הפגזות אלה ושל ההרס שלהם, טביעת הרגל האקולוגית של הביטחון שלנו, אינה מעניינת אף אחד.

כיום, כשמרחק נסיעה של 10 דקות הופך למרחק נסיעה של שעה וחצי ולפעמים של שלוש שעות, וכשדרכים עוקפי התנחלויות לפלסטינים ועוקפי פלסטינים להתנחלויות נסללים בלי הרף, טביעת הרגל האקולוגית של הביטחון שלנו אינה מעניינת אף אחד.

כיום, כשמתעלמים מפחת המים בצנרת של הישובים הפלסטינים, ומונעים אספקת חלקי חילוף מסיבות בטחוניות ומעקבים אותם גם כשהם מגיעה באיכות ירודה שעומדת בסטנדרטים של מערכת הביטחון, כשמענישים ענישה קולקטיבית ומפוצצים את הצנרת בכוונה, טביעה הרגל האקולוגית של הביטחון אינה מעניינת אף אחד ולאף אחד ממש לא אכפת.

כשמשאיות זבל מתעכבות במחסומים ומסתובבות בדרכים הלוך חזור שעות על גבי שעות בלי שיגיעו ליעדן, גורלו של הזבל וטביעת הרגל האקולוגית של הביטחון שגרם למשאיות להסתובב סחור סחור סחור ועדיין לא להגיע למזבלה אינן מעניינים אף אחד.

מבחינתי החברה הישראלית יכולה להמשיך לצרוך איך שבא לה, יכולה לנסוע ברכבים פרטיים בתפוסה של אחד לכל רכב, והיא יכולה להפסיק למחזר בכלל, בסופו של דבר המשקל האקולוגי של כל אלה זניח לעומת טביעת הרגל האקולוגית של הביטחון, של הכיבוש, של המלחמות, ושל הגזענות. סביבתניים שבויים בתוך המערך הקפיטליסטי אין באפשרותם חוץ מאשר להתעלם מכל אלה או להצדיק אותם.

המסר הסביבתי הערכי היחיד שיכול לצאת מסביבתן החי באזור קונפליקט ביום הבינלאומי לאיכות הסביבה הוא:  די לכיבוש די למלחמות, די לגזענות ודי למחזור. כן כן די למחזור. די למרדים הקפיטליסטי של המצפון הירוק שלנו ודי לעירפול החושים; "תמשיכו לצרוך אנחנו ממחזרים ועל הדרך נעשה עוד כסף", אמרה המכונה הקפטיליסטית צחקה והמשיכה בדרכה. "תעלו על אופניים (אם זה עושה לכם טוב) העיקר תגיעו לעבודה בזמן בלי שתתקעו בפפקים, או תעשו אותה מהבית בכלל", הבינה המכונה הקפיטליסטית אחרי מאבק ארוך וקיוותה שאף אחד לא שם לב חוץ ממנה. "תמשיכו לפחד ואנחנו נמשיך לפוצץ להרוס ולבנות מחדש", אמרה אותה מכונה בשקט בלבה. "תמשיכו להיות גזעניים זה עושה את עבודות ההטמנה וההרחקה של כל מה שלא נראה לכם ממפגעי הסביבה ליותר קל". "אבל תמחזרו, כן כן תמחזרו זה טוב, על הדרך תעשיית המחזור תעשה עוד כסף, וכמה כיף כשמשלמים לנו כדי לפנות ומשלמים לנו כדי למחזר ומשלמים לנו כדי ליצור ומשלמים לנו כדי למכור את זה בחזרה, always-win situation. אתם תעשו את שלכם והקפיטאליזם ימשיך בשלו, העיקר שתרגישו ירוק".

וכששאלו את אותה מכונה לגבי הנשים המכונה ענתה, בליביראליות משכנעת: "הנשים? כן... הנשים צריכות להשתלב בשוק העבודה, ושיוויון זכויות יעודד אותן לעשות זאת" העיקר אמרה המכונה לעצמה, שהעשייה שלהן תומר גם היא בכסף, שהפעילות שלהן תהיה חלק מהשוק, ואם לא אז הן לא פרודקטיביות, הן לא יוצרות, הן "עקרות", בדיוק כמו שסביבה שאינה יוצרת כסף היא "עקרה" ולא "פרודוקטיבית", היא שדה-בר נטוש, אדמה בתולה עד שנמיר אותה ואת המשאבים שבה לכסף.  

ממשיכה המכונה בדרכה ואומרת תהיו גזעניים (לא נורא) אבל אל תהיו הומופובים, כי להומאים (בעיקר גברים) יש הרבה כסף ואת הכסף הזה המכונה רוצה. תיירות גאה, מצעדי גאווה, פנאי ומוצרי צריכה, כל מה שבא לכם זה טוב כי זה מוכר ובאמצעותו הרבה כסף ניתן לגלגל. את מי מעניינת טביעת הרגל האקולוגית למשאיות מצעדי הגאווה הנושאות את ההומו הנאור והגאה שמרים את הדגל הירוק מקפיד למחזר ושומר על הסביבה? עד כמה באמת זה נחוץ?! זה לא מעניין אף אחד, כי זה הזמן לרקוד וזה הזמן לחגוג וזה הזמן לעשות אהבה אז "יאללה בלאגן". 

64 שנים לנכבה, 45 שנים לכיבוש, 30 שנה למלחמת לבנון, 43 שנים ל- stonewall (יוני 1969) וכמעט שנה למחאת הצדק החברתי לפיה סביבה גזענות הומופוביה כיבוש פטרירכיה מלחמות וצרכנות אינם קשורים בכלל. העיקר המחיר של היוגורט! ואם על מנת להוריד את המחיר של היוגורט נצטרך לעודד יבוא, להוריד מסים, ולפתוח שווקים אז נעשה את זה מה הבעיה הרי זה גם מה שביבי רוצה. העיקר התחרות לא?! תחרות תוריד מחירים, נמחזר את הגביעים וטביעת הרגל האקולוגית והחברתית של היבוא היא ממש ממש לא לעניין!

וכשהכל זניח בהשוואה לטביעת הרגל האקולוגית של הפגזה אחת, אז את מי זה מעניין בכלל. מבחינתי את כל המזרח התיכון אפשר להאכיל ביוגרטים בגביעיים של מנות יחיד שעשו שלושה סיבובים סביב כדור הארץ עד שהגיעו לשולחן המטבח, אפשר גם לא למחזר בכלל עדיין טביעת הרגל האקולוגית של כל זה תהיה קטנה יותר מטביעת ההרס האקולוגי של המלחמה והכיבוש ושל הגזענות.   

במקרה לגמרי הכל התמוטט אל תוך הבוקר הזה של החמישי ליוני, אך לא במקרה הכל "לא קשור". התנועה הירוקה לא רוצה לעסוק בפוליטיקה, המחאה החברתית לא רוצה להיות פוליטית, ארגוני הנשים ברובם לא נוגעות בפוליטיקה ואלה שכן עושות את זה ממש בעדינות ובכפפות, ולהט"בים גם לא רוצים. וכמובן שום דבר "אינו פוליטי" חוץ ממה שקשור לפלסטינים ולקונפליקט היהודי-ערבי. ואם שום דבר לא באמת קשור אז באותה רוח של הפרדת פסולת ומחזור בשם האג'נדה הליבראלית והירוקה בשם הסביבה ו"הבר-קיימא" בשם זכויות להטב"ים ובשם תרבות הצריכה אני תוהה: לאיזה פח לזרוק את התנועה הירוקה? לאיזה את המחאה החברתית? לאיזה את ארגוני הנשים? ולאיזה את התנועה הלהט"בית?

וכמובן יחיה המחזור, יחיה הכסף והקפיטאליזם, ותחיה תרבות הצריכה.

ובאותה רוח אתם מוזמנים להפיץ, להדפיס (כן כן על נייר) ולחלק. מן הסתם טביעת הרגל האקולוגית של פעולה זו תהיה קטנה בהרבה מטביעת הרגל האקולוגית של ההתעלמות ממנה.

ולסוף, למי שנעלב מהאנלוגיה אז לא להעלב, הרי לפחים אנחנו זורקים דברים טובים, משאבים בעלי ערך שאנחנו ממחזרים. ואם בכל זאת נעלבתם אז יש מקום לבדוק אולי הטוב שבהפרדה ומחוזר לא ממש משכנע אותכם. בכל אופן אותי בשמחה אפשר לזרוק לקומפוסט שם זה הכי חמים, הכי נעים והכי מעניין, שם זה כל האקשן וכל הטוב שבעולם, ומכל הפחים רק שם יש חיים ואם מטפלים בזה נכון זה לא אמור להסריח בכלל :)

נסרין מזאווי – חוקרת חברתית ופעילה פמיניסטית, בוגרת מדעי החיים ומוסמכת בניהול משאבי טבע וסביבה.

القضايا البيئة وتأثيرها على واقع النساء الفلسطينيات

محاضرة في جمعية الجليل للأبحاث والخدمات الصحية لإفتتاح مشروع ديمة للتنمية البيئية والمدنية.

تطرقت المحاضرة الى الموضوع البيئي من حيث الخطاب البيئي والحيز الذي نعيش فيه بما يتضمنه من ظروف بيئية وموارد طبيعية، وتخطيط وإدارة المكان. كما وتطرقت إلى الأضرار البيئية التي يسببها الإنسان، مثل الإخلال بالتوازن البيئي والتلوث البيولوجي وغيره. وابرزت ارتباط البيئة في الهوية والثقافة، وطرق التعامل مع البيئة بناء على مصالح مختلفة وصولا الى خطاب العدل البيئي، ومواجهة دول العالم الثالث للدول الصناعية التي تسبب تلوث البيئة في تلك البلدان، والمواجهة بين الفئات المستضعفة والسكان الأصلانيين مع المستعمرين الذين يمعنون في إلحاق الضرر بالبيئة في محاولتهم لتغيير معالم وهوية المكان والسيطرة عليه.

وابرزت المحاضرة البعد النسائي في خطاب العدل البيئي، حيث أن النساء هن الأكثر تضررًا من التلوث البيئي بسبب تقسيم الأدوار الاجتماعية، فالنساء هن الأكثر فقرًا، وهن من يقمن بإدارة شؤون المنزل ورعاية الأسرة، ويعملن في الخدمات الإجتماعية والصحية.

الخبر الكامل حول النشاط تجدونه هنا.